Een begrafenisceremonie bijwonen in Tana Toraja

Oké, het klinkt misschien bizar: een begrafenis bijwonen tijdens je vakantie. Maar geloof ons, als je de unieke cultuur van Sulawesi echt wilt ervaren, is het bijwonen van een begrafenisritueel in Tana Toraja niet te missen. Deze intense, kleurrijke ceremonies geven je een onvergetelijk inkijkje in de diepgewortelde tradities van dit gebied. Het hele jaar door vinden er talloze ceremonies plaats, maar de meeste ceremonies worden gehouden in de maanden juli en augustus. Hierdoor kan het ook een stuk drukker zijn in de omgeving.

In dit artikel

Hoe kun je een begrafenisceremonie in Tana Toraja bijwonen?
Waarom wil je een begrafenis ceremonie meemaken in Sulawesi Indonesië?
Wat kost een begrafenisceremonie en wat neem je mee
Sulawesi doden opgraven tijdens het het Ma’nene festival
Tau Tau poppen
Onze eigen ervaring Tana Toraja – Leroy is Foetsie

Hoe kun je een begrafenisceremonie in Tana Toraja bijwonen?

Sulawesi is nog niet de typische backpacker hotspot. Hierdoor merk je dat vooral in Tana Toraja veel van de reizen georganiseerd zijn. En hoewel de begrafenisrituelen open zijn voor iedereen, is het niet echt de bedoeling om als een dolle toerist op je scooter bij een ceremonie op te duiken. Wij besloten om wat meer te integreren en kozen ervoor om bij een lokale moeder en zoon in Rantepao te verblijven.

De zoon was onze gids voor een dag, scheurde ons rond op de scooter en nam ons mee naar een begrafenisritueel. Wat echt te gek was, was dat we volledig werden opgenomen in het geheel. Geen andere toeristen in zicht en ook geen afgeschermde ‘toeristenzone’. We waren één met het geheel, iets wat niet altijd vanzelfsprekend is.
Tip! Download onze complete Sulawesi Travel Guide →
Voor de dierenliefhebbers onder ons (me included), kan de ceremonie wel wat spannend zijn. Een groepsslachting zit niet in mijn top tien van ‘dingen die ik wil zien’. Dus het hebben van een gids die je kan begeleiden, is zeker een plus. Gelukkig (hoewel de buffel er anders over zou denken) was die dag al een buffel geslacht voordat we arriveerden. Verder waren er veel levende varkens, die werden verdeeld onder de families en later (soms pas maanden later) geofferd werden.

Het is belangrijk om te onthouden dat niet alle dieren meteen worden geslacht, en dat alle dieren wel degelijk worden gegeten. En voor de geofferd worden, worden de buffels als ware royalty behandeld – denk aan dagelijkse scrubbeurten en modderbaden. Het is een intense, maar diep culturele ervaring die je niet snel zal vergeten.”

Waarom wil je een begrafenis ceremonie meemaken in Sulawesi Indonesië?

In hun cultuur is de dood niet gewoon het einde, maar een belangrijke overgang naar Puya, de volgende wereld, ofwel de luchthemel. De offers die worden gebracht symboliseren de status en waarde van de overledene, met de hoop dat deze rijkdom en status mee overgaan naar de volgende wereld.

Bereid je voor op ceremonies die dagen kunnen duren en behoorlijk wat kosten met zich meebrengen. De voorbereidingen voor zo’n ritueel kunnen zelfs maanden in beslag nemen. Tijdens die periode wordt de overledene gebalsemd en kan soms maanden in het familiehuis bewaard blijven, wat de familie de tijd geeft om echt afscheid te nemen.

Tijdens de ceremonie wordt het leven van de overledene gevierd, en wel op een uitbundige manier: met volop eten, drank en rituelen. Het is wellicht een andere kijk op de dood dan we gewend zijn, maar juist daardoor zorgt het voor een onvergetelijke ervaring. Zoiets maak je maar eens in je leven mee.

Wat kost een begrafenisceremonie en wat neem je mee

Als toerist ben je van harte welkom, het is vaak zelfs een eer, maar met legen handen kom je natuurlijk niet. Het is gebruikelijk om een offer mee te nemen, bijvoorbeeld een pakje sigaretten of suiker (of in ons geval een slof sigaretten en een pak suiker, we gingen all-in).

Vraag aan je gids of hij of zij je kan helpen met het vinden van een passend offer. Daarnaast heb je nog de kosten van je gids. Wij betaalden voor een dagtour op de scooter ongeveer 10 euro per persoon. Mocht je de kans hebben om een scootertoch te maken, dan raden we je dit zeker aan.

Sulawesi doden opgraven tijdens het het Ma’nene festival

Yup je leest het goed! En yup het is een ding in Sulawesi. Het ritueel staat bekend als ‘Ma’nene’ en is absoluut een uniek onderdeel van de Toraja cultuur in Sulawesi. In Toraja geloven de mensen dat de dood niet het einde is, maar slechts een doorgang naar het volgende leven! De band met je geliefde eindigt hier dus niet bij de dood, ze blijven de band koesteren en onderhouden en dat doen ze via Ma’nene.

Bij Ma’nene graven families om de zoveel jaar – meestal elke drie jaar – hun overleden dierbaren op. Ze reinigen de botten, vervangen de kleding en brengen soms uren door met praten en bidden bij de overblijfselen van hun geliefden. Het is een diep ontroerende ervaring, gevuld met zowel verdriet als vreugde.

Hoewel dit erg luguber klinkt, is Ma’nene juist een uitdrukking van respect en liefde. Een manier voor de lokale bevolking om de band met de doden te eren.
Dus als je ooit de kans krijgt om dit unieke ritueel in Sulawesi te ervaren, wees dan open en respectvol.

Tau Tau poppen

Iets wat in Tana Toraja ook direct opvalt zijn de Tau Tau poppen. Ze zien er een beetje griezelig uit, maar zijn een belangrijk aspect van de Toraja cultuur. Tau Tau poppen zijn in feite houten effigies die gemaakt zijn om de overledene te representeren. Ze worden gekleed in traditionele Toraja kleding en worden vaak ongelooflijk gedetailleerd gemaakt – sommige hebben zelfs precies dezelfde gelaatstrekken als de overleden persoon. Ze worden beschouwd als de beschermers van de levenden en helpen de geest van de overledene om de overgang naar het hiernamaals te maken.

De meeste Tau Tau beelden vind je in de kliffen van de bergen. Ze zitten vaak in nissen en houden een waakzaam oog op de wereld van de levenden.

Onze eigen ervaring Tana Toraja – Leroy is Foetsie

Vandaag gaat de wekker om 04.00 uur. De eigenaar van het guesthouse waar we verblijven neemt ons vandaag mee naar een begrafenisceremonie, maar voordat we de ceremonie gaan bezoeken wil hij ons eerst graag meer van de prachtige omgeving van Tana Toraja laten zien. Daar zeggen wij geen nee tegen!

Na een goede kop koffie springen we op onze scooters en volgen we Wilanda de bergen in. Hij wilde vroeg vertrekken omdat hij ons graag de zonsopkomst wil laten zien, maar daarvoor moeten we eerst zo’n 1,5 uur de bergen in rijden om bij het uitzichtpunt aan te komen. Het vroege opstaan is het in ieder geval dubbel en dwars waard. Wat een uitzicht! We zijn met onze scooters inmiddels de wolkengrens gepasseerd als de zon opkomt. Eén van de mooiste uitzichten die wij ooit hebben gezien.

We zetten onze tocht voort door de adembenemende bergen van Tana Toraja, met als eindbestemming de ceremonie. Het mag wat vreemd klinken, maar we zien hier enorm naar uit. Deze ceremonie is werkelijk uniek, nergens anders ter wereld wordt het op deze wijze uitgevoerd. Dus ja, dit is iets super speciaals.
Na een schilderachtige rit van ongeveer twee uur arriveren we in het dorpje waar het allemaal gaat plaatsvinden. We voelen een mengeling van opwinding en nieuwsgierigheid. Wat voor unieks staat ons te wachten?

We zijn de enige toeristen (dat is toch wel fijn) en worden direct vriendelijk onthaald door alle gasten. Voordat we de daadwerkelijke begrafenis bij mogen wonen, moeten we eerst wel ons omkleden. Na wat gehannes met het omdoen van de sarong (hier werden we gelukkig door de vriendelijke vrouwen mee geholpen), is het tijd om de “arena” te betreden. We staan een tijdje te wachten voordat het onze beurt is om naar binnen te gaan en het ene na het andere varken wordt naar binnen gebracht. Ik moet eerlijk bekennen dat de schreeuwende en gillende varkens best wel veel indruk maken. Het geluid gaat echt door merg en been en ik voel me toch enigszins wat zwakjes in de maag. Maar goed, even doorbijten, dit is nu eenmaal onderdeel van de ceremonie.

Het is zover, wij mogen samen met onze ‘gids’ naar binnen. Zodra we binnen zijn, zien we direct een enorme hoeveelheid aan zojuist geslacht vlees, enorme plassen bloed en een overweldigende geur. Poeh, dit is toch wel even acclimatiseren.

“Hoe zijn we hier in godsnaam beland?”

Nadat we zijn toegewezen tot onze plek. Of nou ja, onze plek, blijkbaar zitten mannen en vrouwen gescheiden. We kijken elkaar toch even goed aan en denken: “Hoe zijn we hier in godsnaam beland?”. Op dit moment wordt er door de familie van de overledene koffie en koekjes uitgedeeld en zit ik inmiddels vol aan de kretek sigaretten die mijn kant maar op blijven komen. Aangezien ik meters verwijderd ben van Wilanda en de rest van de gasten geen Engels spreekt, bestaat de communicatie vooral uit handgebaren en heel veel lachen. Ondanks dat je je in eerste instantie een beetje ongemakkelijk voelt, is het absoluut een super toffe ervaring!

En toen ging het mis!

Onze gids had ons van tevoren al verteld dat je ook een offer moet meenemen. Hij heeft voor ons daarom een slof sigaretten en een kilo suiker geregeld. Dit valt altijd goed in de smaak! Top dus.
Wat ik helaas niet wist, is dat je dit offer tijdens het uitdelen van de koffie en koekjes dient te overhandigen. Ik zag wel iemand aan mijn plastic tasje trekken, maar ik dacht alleen: “Ho, wacht eens even, dat is niet voor jou, dat is voor de weduwe”. Het feit dat iedereen compleet in een deuk lag, werd mij veel later pas duidelijk. Maar goed, na de koffie en koekjes worden we naar een nieuwe plek gebracht (de koffie en koekjes worden geserveerd in een soort van wachthuisje, waarna je pas naar het huisje wordt gebracht waar je gaat eten).

“Maar moet ik dan naar boven klimmen?”

We lopen tussen de buffelkoppen en varkensdarmen door richting onze nieuwe plek. Op dat moment geeft Wilanda aan dat ik mijn offer nog moet afgeven aan de weduwe. De weduwe zit in het midden van het hele tafereel op een soort toren die gemaakt is van bamboestokken. Waarop ik Wilanda aankijk en hem vraag: “Maar moet ik dan naar boven klimmen?”
Ja, inderdaad, antwoordt hij, je moet naar boven klimmen. Ik denk: kak! Dat gaat nooit goed. Mijn sarong belemmert mijn toch al niet te beste klimcapaciteiten en ik ben in één keer het middelpunt van de ceremonie. Zo’n pakweg 200 man zitten met een grote glimlach te aanschouwen hoe een lange blanke man bovenop de bamboetoren probeert te komen.
Nadat ik eindelijk boven ben en mijn offer kan aangeven, gebaart de weduwe dat ik naast haar moet komen zitten!?!? Wat?! Uhm ja, oké dan maar. Oké, daar zit ik dan, bovenop de toren, naast de weduwe en iedereen maar dan ook iedereen kan mij zien zitten. Er wordt wederom veel gelachen en gewezen en ikzelf, ja ik zweet me kapot. Wat maken we nu dan weer mee.

Waar is Desi?

Wederom rook ik mezelf een ongeluk aan de kretek sigaretten, schrik ik mijzelf helemaal de pleuris wanneer er blijkbaar een gong achter mijn hoofd hangt maar probeer ik bovenal ruimte te vinden voor mijn benen (Lees, ik ben bijna 2 meter). Zitten in de kleermakerszit hou ik maar 5 minuten vol, maar inmiddels zit ik toch al een goede 15 minuten bovenop de toren.

Ow trouwens, als je jezelf afvraagt “Waar is Desi?” nou, die zit rustig aan theetje te drinken met onze gids en andere gasten.

Goed, mijn benen begeven het bijna en het enige waar ik even mijn benen op kan leggen is een grote houten kist. Owwww eindelijk, even geen kramp in de beentjes meer. Na wat vragen van mijn kant of ik nu misschien weer naar beneden kan, wordt de eerste 3 keer nog mijn been vast gehouden en kijkt de weduwe mij lachend aan. Nondepinne, ik zit hier de rest van de dag, denk ik bij mezelf. Maar ik hou het echt niet meer. Na nog een minuut of 10 krijg ik eindelijk het sein dat ik naar beneden mag. Na wederom een halsbrekende klimtocht kom ik dan eindelijk beneden.

Een enorme eer

Ik vraag aan mijn gids of het niet raar was dat een Buleh (Blanke man) bij de weduwe zat. Maar hij gaf aan dat dit een enorme eer is. Ik voel mij op dat moment dan toch best wel een beetje trots. Hoe vet!

Hij vraagt tenslotte nog aan mij “Heb je haar overleden man ook nog gezien?” Ik zeg, wat, waar dan??? Ja inderdaad, je had het misschien al eerder geraden. De enige plek waar ik mijn benen kwijt kon was inderdaad de kist van haar overleden man. Opnieuw begin ik te zweten als een malloot van ongemak. Maar hij en de andere gasten komen niet meer bij van het lachen.

Goed, nou ja, ook maar weer eens meegemaakt.

Tijd voor makan

We sluiten de ceremonie af met een heerlijk maaltijd (Vers geslachte buffel) alvorens we weer op de scooter springen om de rest van de dag nog te genieten van het prachtige Tana Toraja.

Het was zonder twijfel één van de meest bijzondere dingen die wij ooit hebben meegemaakt! Een absolute tip als je naar Sulawesi reist. Ondanks het ongemakkelijke tafereel, wat ik achteraf absoluut beschouwd als iets unieks,eervol en moois. Wat een dag, wat een dag!!!